Takvimler 29 Ekim 1923’ü gösterdiğinde, Gazi Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde Türkiye, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte devrimlerin ardı ardına geleceği yeni bir döneme adım attı.
Büyük Önder Atatürk’ün en önemli inkılabı olan Cumhuriyet, ilan edildiği gün büyük bir coşku ve umutla karşılandı.
Cumhuriyete Giden Yol
Osmanlı İmparatorluğu, 1876 yılına kadar mutlak monarşiyle, 1876-1878 ve 1908-1918 yılları arasında ise meşruti monarşiyle yönetiliyordu.
I. Dünya Savaşı’ndaki yenilginin ardından işgale uğrayan Anadolu’da halk, Mustafa Kemal Paşa önderliğinde başlattığı Millî Mücadele’yi Ekim 1922’de zaferle sonuçlandırdı.
Bu süreçte 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanan Büyük Millet Meclisi, 20 Ocak 1921’de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nu kabul ederek egemenliğin millete ait olduğunu ilan etti. Meclis, 1 Kasım 1922’de aldığı kararla saltanatı kaldırdı ve ülke meclis hükümeti sistemiyle yönetilmeye başlandı.
Cumhuriyet Fikri İlk Kez 1919’da Dile Getirildi
Cumhuriyet düşüncesini ilk kez 20 Temmuz 1919’da Erzurum’da dile getiren Mustafa Kemal Paşa, bu kavramı yakın çevresinde açıkça telaffuz etti.
27 Ekim 1923’te hükümetin istifası ve yeni kabinenin kurulamaması üzerine Atatürk, yönetim biçiminin Cumhuriyet olması için İsmet İnönü ile birlikte bir yasa teklifi hazırladı.
29 Ekim 1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapılan oylama sonucunda, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda yapılan değişikliklerle Cumhuriyet resmen ilan edildi.
Atatürk: Zamanı Gelince Hükümet Şekli Cumhuriyet Olacaktır
Erzurum Kongresi sırasında Mazhar Müfit Kansu’nun “Hükümet şekli ne olacak?” sorusuna Mustafa Kemal Paşa, “Açıkça söyleyeyim; zamanı gelince hükümet şekli Cumhuriyet olacaktır.” yanıtını verdi.
Atatürk, inkılapların hayata geçmesi için önce toplumsal ve siyasal zemini hazırladı; milli irade ve milli hâkimiyet ilkeleri doğrultusunda yapılan çalışmalar sonucunda Cumhuriyet ilanına uygun ortam oluşturuldu.
101 Pare Top Atışıyla Duyuruldu
29 Ekim 1923’te Meclis’te uzun süren oturumların ardından Cumhuriyet ilan edildi. Ankara’da “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri yükselirken, 101 pare top atışıyla yeni devletin kuruluşu halka duyuruldu.
Bayram Olarak Kabul Edilmesi
Cumhuriyet’in ilan edildiği gün henüz resmî bir bayram ilan edilmemişti. Halk, 29 Ekim gecesi ve ertesi gün düzenlenen kutlamaları kendi imkânlarıyla organize etti.
Ertesi yıl, 26 Ekim 1924 tarihli kararnameyle Cumhuriyet’in ilanının özel törenlerle kutlanmasına karar verildi.
2 Şubat 1925’te Hariciye Vekaleti tarafından hazırlanan yasa teklifiyle 29 Ekim’in “millî bayram” olarak kabul edilmesi önerildi. Teklif, 19 Nisan 1925’te Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilerek yasalaştı.
“Cumhuriyetin İlanına Müsadif 29 Teşrinievvel Gününün Millî Bayram Addi Hakkında Kanun” ile 29 Ekim, resmen Cumhuriyet Bayramı olarak ilan edildi.
Böylece Cumhuriyet’in ilan edildiği gün, 1925’ten itibaren yurt içinde ve yurt dışı temsilciliklerde büyük bir gurur ve coşkuyla kutlanmaya başlandı.