Hatırlanacağı gibi; geçtiğimiz ay Maliye Bakanı Dr. Özdemir Berova, kamu maliyesinin enflasyonun yüzde 8-9 puan üstünde gelir toplamayı başardığını, geçen yılın aynı dönemine kıyasla gelirlerde artış olduğunu kaydederek Bakanlığı başarıyla yönettiğini ima etti. Halbuki, devlet düzeyinde kamu maliyesi yönetiminde başarının ölçülmesi bu şekilde temelsiz atıflarla yapılamaz. Bunun yerine kamu maliyesinin başarısı evrensel ve bilimsel performans ölçütlerine göre yapılır. Dolayısıyla, Sayın Bakan’a softa şaşırtması yapmak yerine eğer varsa teknokrat ve uzmanlarına aşağıdaki soruları güvenilir verileri esas alarak yanıtlayan bir rapor hazırlamasını ve kamuoyuyla paylaşmasını salık veriyoruz:
1. AVRO Bölgesine giriş için mali disiplinde şart koşulan bütçe açığı (bütçe açığının GSYH oranı en çok % 3) ve borç stoku (Toplam borç stokunun GSYH oranı en çok %60) kriterlerini KKTC ne ölçüde karşılamaktadır?
2. 2025 yılı KKTC bütçesi neden tarihi bir açık ve borçlanma sarmalına dönüştü?
3. Ticaret Odasına göre %80’i aşan kayıt dışı ekonomi için maliyenin hedefi ne idi ve neyi başardı?
4. KKTC kamu maliyesi yönetimi İyi Hesap Verebilirlik ve Zayıf Hesap Verebilirlik kategorilerinden hangisine girmektedir? KKTC Maliyesinin hesap verebilirlik açısından hedefleri ve somut başarıları nelerdir?
Kamu maliyesi içindeki hesap verebilirlik, hükümet kurumlarının sıkı denetim altında faaliyet göstermesini, demokratik değerleri desteklemesini ve kamu kaynaklarını verimli kullanmasını sağlar. İyi Hesap Verebilirlik kategorisinde Danimarka ve Yeni Zelanda gibi ülkeler olup, bu ülkeler bağımsız denetimlerin, şeffaf bütçelemenin ve düzenli kamu raporlamasının standart uygulamalar olduğu sağlam kamu mali yönetim sistemlerine sahiptir (OECD Kamu Yönetim İncelemeleri). Öte yandan Zayıf Hesap Verebilirlik kategorisinde olan ülkeler sistemsel sorunları olan ve sıklıkla tekrarlayan yolsuzluk skandallarıyla karşı karşıya kalır ve bu da verimsiz harcamalara ve kamu güveninin azalmasına yol açar (Transparency International).
5. ‘Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Sistemi’nin etkinliği açısından en önemli unsurlardan biri olan bağımsız iç denetim sistemi KKTC’de neden halen daha kurulmuyor veya kurulamıyor?
6. Halen daha sekretaryası Maliye Bakanlığında olan Kuzey Kıbrıs Muhasebe ve Denetim Kuruluna işlerlik kazandırılarak “Kuzey Kıbrıs Muhasebe ve Denetim Meslek Yasası” neden tüm yönleriyle yürürlüğe konmamıştır?
7. Maliye politikasının en önemli hedeflerini oluşturan iktisadi istikrarı sağlamak, iktisadi büyüme ve kalkınmayı sağlamak, gelir dağılımını adil hale getirmek ve kaynak tahsisinde etkinliği sağlamak açısından KKTC maliyesinin somut başarıları nelerdir?
8. Vergilendirmede yatay ve dikey adaleti sağlamak için kamu mali yönetimin somut hedefleri ve başarıları nelerdir? Vergi adaletsizliğinin göstergesi olarak dolaylı vergilerin oranı neden devamlı artmaktadır?
9. Kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanımını olumsuz etkileyen KKTC’de giderek kötüleşen yolsuzluk algısını önlemek için KKTC Maliye yönetiminin somut eylem planı var mıdır?
10. KKTC devletinin sunmakla yükümlü olduğu sağlık, eğitim ve ulaşım gibi zaruri giderleri zamanında karşılamada Kamu Maliyesi ne kadar başarılıdır? (Örneğin sağlıkta diyabet ve kanser gibi hastaların tedavisinin düzenli yapılmadığı ve ilaçlarının tedarik edilmediğine yönelik ciddi iddialar bulunmaktadır)
Sonuç olarak; bütçe açığı ve toplam borç stoku açısından maalesef dünyada zirvedeki ülkeler arasında yer alan KKTC, teknik olarak iflas etmiş bütçesiyle borç sarmalına yakalanmış ve toplumun geleceğini ipotek altına almıştır. Durum böyle olmasına rağmen pembe gözlükleri takarak kamu maliyesini başarılı göstermeye çalışan Maliye Bakanına merhamet etmemek mümkün değildir.
Bir sonraki köşe yazısında, 2025 Haziran’ında yayınlanan “Darboğazların Ötesinde Kıbrıs Türk Ekonomisi: Ekonomik Entegrasyonu Teşvik Etmek” başlıklı Dünya Bankası raporunda Kamu Maliyesine yönelik yapılan değerlendirmeye yer verilecektir.
